Türkçe

Sıfatlar (Ön Ad) Konu Anlatımı – Sıfat Çeşitleri ve Örnekleri

Sıfat (Ön Ad) Nedir?

Adları niteleyen veya belirten sözcüklerdir.

Bu bahçe çocukluğumda hep kırmızı güllerle doluydu.
Bu cümlede, bu sözcüğü bahçe adını işaret yoluyla belirttiği; kırmızı sözcüğü gül adının niteliğini gösterdiği için sıfattır.

Sıfatlar, iki ana gruba ayrılır:

  • Niteleme Sıfatları
  • Belirtme Sıfatları    
    • İşaret Sıfatı
    • Sayı Sıfatı
      • Asıl Sayı Sıfatı
      • Sıra Sayı Sıfatı
      • Üleştirme Sayı Sıfatı
      • Kesir Sayı Sıfatı
    • Belgisiz Sıfat
    • Soru Sıfatı

NİTELEME SIFATLARI
Bir adı; durum, şekil, biçim, renk yönüyle niteleyen sözcüklerdir. Niteleme sıfatları, ada sorulan “Nasıl?” sorusunun cevabı olan sözcüklerdir.

— Trenimiz karlı dağların arasında geçiyor.
Bu cümlede karlı sözcüğü, dağın nasıl olduğunu yani niteliğini gösterdiği için niteleme sıfatıdır. Bu sıfat, nitelediği ada (dağ) sorulan nasıl sorusunu da cevap vermektedir:

— Mahalledeki dik yokuşu çıkmakta zorlanıyorum.
— Annem, eski kitaplarımı atmamı istiyor.
— Gemimiz masmavi denizde yunuslarla yarışıyor.
Kızarmış elmalar dallarda çok güzel görünüyor.
Eğri büğrü yolsa arabamız çok yavaş ilerliyor.
Bu cümlelerde, dik sözcüğü, yokuş adının; eski sözcüğü, kitap adının; masmavi sözcüğü, deniz adının; kızarmış sözcüğü, elma adının; eğri büğrü sözü yol adının niteliğini gösterdiği için niteleme sıfatıdır.

Sözcük Türleri Konu Anlatımı – Ders Notları için Tıklayınız

BELİRTME SIFATLARI
Adları işaret, sayı, soru, belgisizlik yönüyle belirten sıfatlardır.

1) İşaret Sıfatı
Adları işarete yönüyle belirten, onları işaret eden sözcüklerdir.
bu, şu, o, öteki, beriki, öbür

— Bizim küçüklüğümüzde şu alan ağaçlarla doluydu.
O kitabı babam daha çocukken okumuş.
Öteki çantada sana aldığım hediyeler var.
— Sizin dilekçeniz öbür dosyada kalmış
Bu cümlelerde geçen şu, o, öteki, öbür sözcükleri, önündeki adları, işaret yönüyle öteki varlıklardan ayırıp belirttiği için işaret sıfatıdır.

2) Sayı Sıfatı
Varlıkları sayı yönüyle belirten sözcüklerdir. Aşağıdaki örnek cümlelerde renkli yazılan sözcükler sayı sıfatı, altı çizili sözcükle sayı sıfatlarının belirttiği adlardır.

a. Asıl Sayı Sıfatı
Varlıkların sayılarını kesin olarak belirten sözcüklerdir. Ada sorulan kaç sorusunun cevabıdır.
İşe gitmek için her gün iki otobüse biniyorum.

b. Sıra Sayı Sıfatı
Varlıkların sırasını gösteren sözcüklerdir. Sayılara “-ncı, -nci, -ncu, -ncü” ekleri getirilerek oluşturulur. Ada sorulan kaçıncı sorusunun cevabıdır.
Kitabın on altıncı sayfasında güzel bir şiir var.

c. Üleştirme Sayı Sıfatı
Varlıkları sayıca bölümlere ayıran, paylaşma anlamı veren sözcüklerdir. Sayılara -er, -ar eki getirilerek oluşturulur. Ada sorulan kaçar sorusunun cevabıdır.
Masadaki tabaklara ikişer köfte koyalım.

d. Kesir Sayı Sıfatı
Varlıkların parçalarının, bütüne olan oranlarını gösteren sıfatlardır.
Hamurun üçte bir parçasını ayırıyoruz.
Gidip bakkaldan yarım ekmek aldı.

Örnek Soru

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sayı sıfatı kullanılmamıştır?

A) Oraya trenle ancak bir günde gidebilirsiniz.
B) İşçileri onar kişilik gruplara ayırarak gece gündüz demeden çalışıyoruz.
C) Daha çeyrek tur tamamlanmadan yarışmacımız öne geçti.
D) Bu şirkete girişimin altıncı ayında beni müdür yaptılar.
E) Güzel bir günde hepimiz ailece buraya pikniğe gelmiştik.

Çözüm:
A, B, C, D seçeneklerinde “bir”, “onar”, “çeyrek”, “altıncı” sözcükleri sayı sıfatıdır. E seçeneğinde bir ise “bir” sözcüğü belgisiz sıfattır. Cevap E

3) Belgisiz Sıfat
Adları belirtirken kesinlik bildirmeyen sıfatlardır.
bir, birkaç, birçok, çok, çoğu, kimi, bazı, bütün, tüm, başka, birtakım, her, hiçbir, herhangi…

— Sanatçının birçok şiirini ezbere bilirim.
— Arkadaşım, başka sınıfta derse giriyor.
Bu cümlelerdeki birçok sözcüğü şiir adını, sayı yönüyle; başka sözcüğü sınıf adını işaret yoluyla ama kesin olmayacak biçimde belirttiğinden, bu sözcükler belgisiz sıfattır.

— Bugün size soracak çok sorum var.
— Okulun koridorundaki bazı resimler ilgimi çekti.
Birkaç araba yolun kenarına park etmişti.
— Yürüyecek eski bir binanın önüne geldik.
Bu cümlelerde çok sözcüğü, soru adını; bazı sözcüğü, resim adını; birkaç sözcüğü, araba adını; bir sözcüğü, bina adını kesinlik bildirmeden belirttiği için belgisiz sıfattır.

4) Soru Sıfatı
Adları soru yoluyla belirten sözcüklerdir. Soru sıfatlarının cevabı yine sıfattır.
nasıl, kaç, kaçıncı, kaçar, hangi, ne kadar, ne

— Göndereceğiniz servise, kaç kişi binebilir?
— Anlattığın öyküyü hangi kitapta okudun?
Bu cümlelerde, kaç soru sözcüğü, kişi adını, hangi soru sözcüğü, kitap adını soru yoluyla belirmektedir. Bu soru sözcüklerine verilebilecek cevapların (on altı kişi, şu kitap) sıfat olması, bu soru sözcüklerinin de sıfat olduğunu göstermektedir.

— Müdürle görüşmek için kaçıncı kata çıkacağız?
— Sınav için ne kadar süre verilecek?
— Nasıl bir kitaptan hoşlanır çocuğunuz?
— Biz statta ne tarafta oturacağız?
Bu cümlelerde geçen kaçıncı, ne kadar, nasıl, ne sözcükleri; önündeki sözcükleri soru yönüyle belirttiği ve bu sözcüklere verilen cevaplar sıfat olduğu için soru sıfatıdır.

Zamirler Konu Anlatımı – Zamir Çeşitleri ve Örnekleri

UYARI — “Hangisi, kaçı” soru adıllarıyla “hangi, kaç” soru sıfatlarını birbirine karıştırmamak gerekir.

— Hangi öğrenci senin en iyi arkadaşın?
— Hangisi senin en iyi arkadaşın?
Birinci cümlede “öğrenci” adını belirten “hangi” sözcüğü soru sıfatı; ikinci cümlede soru yoluyla “öğrenci” adının yerine geçen “hangisi” sözcüğü soru adılıdır.

— Burada kaç yolcu inecek?
— Burada yolcuların kaçı inecek?
Birinci cümlede “yolcu” adını belirten “kaç” sözcüğü soru sıfatı; ikinci cümlede bir sayı adının yerini soru yoluyla tutan “kaçı” sözcüğü soru adılıdır.

ADLAŞMIŞ SIFAT
Niteleme sıfatları, çekim eki alarak veya almadan, niteledikleri ismin yerine geçecek şekilde kullanılabilir. Bu sözcüklere “adlaşmış sıfat” denir.

— Ben daha çok, eski şairlerin şiirlerini beğeniyorum.
— Ben daha çok, eskilerin şiirlerini beğeniyorum.
Birinci cümlede eski sözcüğü, şair adını niteleyen bir niteleme sıfatıdır. İkinci cümlede ise, eski şairler tamlamasındaki şair adı düşmüş, eski sözcüğü nitelik bildirirken aynı zamanda şair adının yerine geçmiş, yani adlaşmış sıfat olmuştur.

— Hastanede yatarken bir yakınım bile beni aramadı.
— Büyük elmalarla küçükleri ayrı ayrı koyalım.
Bu cümlelerin birincisinde yakınım sözcüğü, akraba, arkadaş adlarını nitelerken, çekim eki alarak hem bu adların yerine geçmiş hem de nitelik bildirerek adlaşmış sıfat olmuştur. İkinci cümlede küçükler sözcüğü, elma adını nitelerken, çekim eki alarak hem elma adının yerine geçmiş hem de nitelik bildirerek adlaşmış sıfat olmuştur.

Örnek Soru

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru sıfatı yoktur?

A) Benim adım listenin kaçıncı sırasındaydı?
B) Köyde nasıl bir manzara ile karşılaştınız?
C) Kaçınız bütünleme sınavına gireceksiniz?
D) Sinema salonunda ne kadar koltuk var?
E) Bu oyun kaçar kişilik takımlarla oynanıyor?

Çözüm:
A seçeneğinde “kaçıncı” sözcüğü, “sıra” adını; B seçeneğinde “nasıl” sözcüğü, “manzara” adını; D seçeneğinde “ne kadar” sözü “koltuk” adını; E seçeneğinde “kaçar” sözcüğü “kişi” adını soru yoluyla belirttiği için soru sıfatıdır. C seçeneğinde “kaçınız” sözcüğü sayı adının yerine geçtiği için soru adılıdır. Cevap C

UNVAN SIFATLARI
Kişilerin meslek, rütbe, makam gibi sosyal statülerini belirten sözcüklere, unvan sıfatı denir. Unvan sıfatları, adların önüne de sonuna da gelebilir.
Ziya Paşa, Kadir Amca, Binbaşı Kemal, Ali Efendi…

Beni Doktor Selim Bey muayene edecek.
Bu cümlede Doktor, Bey sözcükleri; beraber kullanıldıkları Selim özel adını belirttiği için unvan sıfatıdır.

UYARI — İlgi eki (-ki), yer ve zaman bildiren sözcüklerden sonra gelip eklendiği sözcüğü sıfat yapar.

Masadaki kitapları daha yeni aldım.
— Bizi yarınki toplantıya çağırıyorlar.
Bu cümlelerde “masa” sözcüğü, bulunma durumu (-de, -da, -te, -ta) ekinden sonra sıfat yapan “-ki” ekini alarak önündeki “kitap” adını; “yarın” sözcüğü, sıfat yapan “-ki” ekini alarak önündeki “toplantı” adını belirttiği için sıfat görevindedir.

BİLGİ — Bir ad, hem niteleme hem belirtme sıfatı olabilir.

Bu eski kitabı bana dedem vermişti.
— Orada zor bir görev sizi bekliyor.
Birinci cümlede “bu” işaret sıfatıyla “eski” niteleme sıfatı, “kitap” adının sıfatı olarak; ikinci cümlede “zor” niteleme sıfatıyla “bir” belgisiz sıfatı, “görev” adının sıfatı olarak kullanılmıştır.

Sıfatlar, adılları da niteleyebilir.
— İşyerinde başarılı kimseleri tespit edin.
— Arkadaşım meraklı biriydi.
Birinci cümlede “başarılı” sıfatı “kimse” adılını; ikinci cümlede “meraklı” sıfatı, “biri” adılını nitelemektedir.

Bonus Soru

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcük hem belirtme hem de niteleme sıfatı almıştır? (1996 – ÖSS)

A) İçeriye orta yaşlı bir kişi girdi.
B) İnsana tepeden bakan, itici biriydi.
C) Gözü eski, cumbalı evleri arıyordu.
D) O yıllarda çift düğmeli, dar yakalı ceketler modaydı.
E) Her gün aynı yorgun, asık yüzleri görmekten bıkıp usanmıştı.

Sıfatlar konu anlatımı burada bitmiştir, sizin için bonus sorumuz var, cevaplarınızı yorumda bekliyoruz.

İlgili Makaleler

2 Yorumlar

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu