Türkçe

Ünlemler Konu Anlatımı – Ünlem Çeşitleri ve Örnekleri

Ünlem Nedir?

Bir olay ya da durum karşısında beliren korku, sevinç, üzüntü, şaşkınlık gibi duyguları yansıtan sözcüklerdir.

Ünlemler, anlamsal içerikten hemen hemen yoksun olmalarına rağmen konuşanın vurgusuyla cümlenin anlamını etkiler. Örneğin, vurgusuz kullanılan “hay” sözcüğü, tek başına hangi duyguyu yansıttığı belli değildir ancak “Hay Allah! Ne diyeceğimi bilemiyorum.” gibi bir kullanımda “şaşma” anlamıyla cümlenin anlamını etkilediği görülür.

 

ÜNLEM ÇEŞİTLERİ VE ÖRNEKLERİ

Ünlemler ortaya çıkış özellikleri göz önüne alınırsa üç grupta incelenebilir:

1. ASIL ÜNLEMLER

Her zaman ünlem olan, başka hiçbir görevi bulunmayan ünlemlerdir. Bu ünlemlerin bir kısmı seslenme, bir kısmı da duygu yansıtır.

SESLENME ÜNLEMLERİ

Daha çok birinin dikkatini çekmek, onu uyarmak, ona seslenmek amaçlı ünlemlerdir. Genellikle duygu değeri taşımaz.

Hişt! Bebek uyuyor, sessiz olur

Ayol, sen nerelerde kaldın?

Bre ağalar! Siz ne dersiniz böyle?

Haydi arkadaşlar, gidelim!

DUYGU ÜNLEMLERİ

Cümlelere sevgi, öfke, tiksinme, korku, şaşkınlık gibi duygular katan ünlemlerdir.

Aaa, şunun şirinliğine bak! (beğenme)

Eee, yaptıkların yetti artık! (kızma)

Ha göreyim evladım, göreyim seni! (istek uyandırma)

Ah, memleketimi bir daha görsem! (özlem)

Eh, hayırlısı neyse o olsun! (onaylama)

Ay, kompozisyonum dereceye girmiş! (sevinme)

Yaa! Bu sözü o mu söylemiş? (şaşma)

Vah vah, yine kandırmışlar zavallıyı. (acıma)

Aman bir daha hata yapmayalım! (uyarı)

Hah, şimdi yandık işte! (telaş)

Hay sen çok yaşa e mi? (dilek)

Of, dayanamayacağım artık! (utanç)

 

Örnek Soru — Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlem, cümleye farklı bir anlam katmıştır?

A) Ölmeden onu ah, bir daha görebilsem!

B) Ah, nereden çıktı bu dert başıma böyle!

C) Sınavı ah, bu yıl bir kazanabilsem!

D) Ah, ne güzel olurdu seninle olabilmek!

E) Ah, bir yaz gelse de yazlığa gidebilsem!

Çözüm — A, C, D ve E’de “istek” anlamı varken B’de “şaşma, yakınma” anlamları vardır.


2. ÜNLEM GİBİ KULLANILAN SÖZCÜKLER

Bazı adlar ve ad soylu sözcükler hatta cümleler aslında ünlem olmadıkları halde vurgu ve tamlamayla ünlem değeri kazanabilir.

Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!

(“Ordular” sözcük türü olarak ad iken cümlede ünlem olarak kullanılmış, “İleri” sözcük türü olarak zarf iken cümlede ünlem olarak kullanılmış.)

– Araba kullanırken dikkatli ol!

(“Dikkatli ol” eylem türünde söz öbeği iken cümlede ünlem olarak kullanılmış.)

Yaşasın! Sonunda benim de arabam oldu.

(“Yaşasın” emir kipindeki eylem, cümlede ünlem olarak kullanılmış.)

Doruk! Yanıma gel oğlum.

(“Doruk” özel ad iken cümlede ünlem değeri kazanmış.)


3. YANSIMA ÜNLEMLERİ

Daha çok dikkat çekmeye, seslenmeye, çağırmaya yönelik kullanılan ve yansıma olan sözcüklerdir.

 Tak, tak tak, pat, pat pat, küt küt, pat küt; bili bili, çüş, deh, hoşt, kuçu kuçu, pisi pisi…

Deh Aloş’um! Deh küheylanım!

Hapşu

— Çok yaşa, rahat ve iyi yaşa.

Tak tak! Kapı vuruluyor.

Çat! Cam kırıldı.

ÜNLEM CÜMLESİ

İçinde ünlemlerin yer aldığı cümleler, ünlem cümlesidir.

Aman efendim, bu ne güzel tesadüf! (ünlem cümlesi)

– Sakın ha, bir daha geç kalayım deme! (ünlem cümlesi)

Bazı cümleler içinde ünlem türünde bir sözcük barındırmadığı halde bir duyguyu anlatabilir, bu cümleler de ünlem cümlesi olarak kabul edilir.


ÜNLEMLERİN ADLAŞMASI

Ünlemler, cümle dışı unsurlardır ancak cümlenin herhangi bir ögesi olduklarında adlaşmış olurlar.

– Kimsenin ahı kimsede kalmaz.

(Kimsenin ahı → belirtili nesne (ad))

– Ahlarla vahlarla bu hayat böyle geçmez.

(Ahlarla vahlarla → Tümleci yaşı (ad))

 

♥ BONUS SORU ♥

Aşağıdaki cümlelerin hangisi bir ünlem cümlesidir?

A) Sınavın bitmesine beş dakika kaldı

B) Dayım bizi sinemaya götürecek

C) Kapı açılınca serin hava girdi içeri

D) Bu ne sevimli bir çocuk böyle

E) Arkadaşlarını seçerken daha özenli ol

Cevaplarınızı açıklamalarıyla beraber yorumda bekliyoruz 🙂 

İlgili Makaleler

4 Yorumlar

  1. Cevap D’dir.çünkü orda birisine söylüyormuş gibi cümleye sevme duygusu katmış.diğerlerinde çoğu ise cümleyi bitirmiş.yani noktalama işareti konulur.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu