Bağlaçlar Konu Anlatımı – Bağlaç Çeşitleri ve Örnekleri
Bağlaç Nedir?
Eş görevli sözcükleri, sözcük öbeklerini özellikle cümleleri bağlamaya yarayan, bunların arasında anlam ve biçim yönünden bağ kuran sözcüklerdir.
Bağlaçların iki görevi vardır:
- Cümleleri bağlar.
- Eş görevli sözcükleri, sözcük öbeklerini bağlar.
Kullandığımız başlıca bağlaçlar:
ve, ya, ya da (veya, yahut, veyahut), ayrıca, de (da), dahi, bile, ile, ki, ama, fakat, lakin, yalnız, ancak, oysa, oysaki (halbuki), meğer, çünkü, (zira), demek, üstelik, hatta, yeter ki, yani, madem, yoksa, nitekim, hem…
UYARI – Edatlarla bağlaçlar karıştırılmamalıdır. Edatlar, kendilerinden önceki sözcükle öbekleşerek o ana kadar kurulmamış anlam ilgisini kurar ve edatların anlamları o zaman sezilir. Oysa bağlaçlar, kendilerinden önceki sözcüklerle sonraki sözcükleri birbirine bağlayarak zaten kurulmuş olan anlam bağını güçlendirir.
– Dayım, evlendiğinden beri bambaşka biri oldu. (edat – başlangıç anlamlı zaman)
– Yorgun ve üzgün görünüyordu taraftarlar. (bağlaç – Zarf görevli sözcükleri bağlama görevinde)
BAĞLAÇ ÇEŞİTLERİ VE ÖRNEKLERİ
DENKLEŞTİRME, SEÇME BAĞLAÇLARI
Eş görevli sözcükleri ya da cümleleri “denklik, eşitlik” ilgisiyle birbirine bağlar.
Ya da, yahut veya, veyahut
– Ali ya da Orhan biri mutlaka seninle gelsin. (Eş görevli sözcükleri bağlama)
– Gerçeği söylersin veya cezana razı olursun.
SIRALAMA BAĞLAÇLARI
Art arda gelen eş görevli sözcükleri ya da cümleleri bağlayan bağlaçlardır.
Ve, ile
– Biz yine dalgın ve üzüntülü halimizden sıyrılamadık. (Eş görevli sözcükleri bağlama)
– Gelen yumruk sıkıydı ve hemen savunmaya geçti.
– Gezginle hastabakıcıyı birleştirirseniz kişinin alınyazısı çıkar ortaya. (Eş görevli sözcükleri bağlama)
Örnek Soru – Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ile” sözcüğü bağlaç olarak kullanılmamıştır?
A) Gençle yaşlı arasındaki fark gerçekte nedir?
B) Anneyle çocukların arkadaş olması gerekir.
C) Öğretmenlerle öğrenciler salonda toplandı.
D) Kazmayla toprağı kabartıp havalandırdılar.
E) Orkestrayla solist arasında hiçbir uyum yoktu.
Çözüm:
A, B, C ve E’de “ile” sözcüğünün yerine “ve” bağlacı getirebiliyoruz yani “ile” sözcüğü bu cümlelerde bağlaçtır.
D’de ise “kazmayla” sözcüğünde ekleşen “ile”” sözcüğü “ve” bağlacıyla yer değiştirememektedir. “Ne ile?” sorusuyla araç anlamlı “edat” olarak kullanılmıştır.
KARŞILAŞTIRMA BAĞLAÇLARI
Cümleleri ya da söz öbeklerini “eşitlik, karşılaştırma, seçme” gibi anlam ilgileriyle birbirine bağlar.
Ya…ya, hem…hem, ne…ne, ister…ister, gerek…gerek, de…de, ha…ha
– Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli.
– Hem ev hem otomobil parası biriktiriyormuş.
– İster doktor ister avukat olsun, çok çalışması gerekecek.
– Ha sizde kalmış ha bizde ne fark eder.
– Gözlerinde ne şaşkınlık ne hiddet vardı.
– Gerek tavırları gerek konuşmasıyla gönüllerde taht kurdu.
UYARI – “ne…ne” bağlacı, sözcük ya da cümleleri bağlama görevinin dışında, cümleleri olumsuz yapmaya da yarar. Bir başka deyişle “ne…ne” bağlacıyla kurulmuş cümleler ayrıca olumsuzluk eki alamaz.
Bu bağlacın bulunduğu cümlelerde yüklem olumsuz olursa bozukluğu meydana gelir.
– Ne kapıda bekleyenlerin ne içeridekilerin ağzını bıçak açmıyordu. (Anlatım bozukluğu)
– Ne kapıda bekleyenlerin ne içeridekilerin ağzını bıçak açıyordu. (doğru)
Örnek Soru – Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ne…ne” bağlaç olarak kullanılmamıştır?
A) Günlerdir bizi ne aradın ne sordun.
B) Ne yavuz ol asıl ne yavaş ol basıl.
C) Acıkan ne olsa yer, acıyan ne olsa söyler.
D) Ne başta dert ne gönülde hasret olsun.
E) Ne kılığını ne konuşma biçimini beğenirim.
Çözüm:
A, B, D ve E’de “ne…ne” bağlacının cümleleri bağladığı ve yükleme olumsuzluk anlamı kattığı görülmektedir.
C’de ise “ne” sözcükleri ya da cümleleri bağlamamaktadır. Bu sözcükler ayrı cümlelerde bağımsız olarak kullanılan zamirlerdir. Cevap C
KARŞITLIK BAĞLAÇLARI
Cümleleri bağlar ve cümleye karşıtlık anlamı katar. Bu bağlaçlar eş anlamlı olduğundan birbirinin yerine kullanılabilir.
Ama, fakat, ancak, yalnız, oysa, ne var ki, halbuki, lakin…
– Düz fakat sıkıcı değildi verdiğin romanlar.
– Sizinle gelirim ancak fazla kalmayacağımı bil.
– Çok zeki ne var ki çok da tembel bizim oğlan.
– Yine çıkıp gitmiş halbuki dinlenmeye ihtiyacı vardı.
– Güzel lakin o iki grup bu işe seyirci kaldı.
– Para vereceğim ama hepsini harcamayacaksın.
“Ama” bağlacı karşıt anlamlı cümlelerde kimi kez koşul ilgisi sağlar.
– Sana bir şey söyleyeceğim ama aramızda kalacak.
Cümleler arasında neden-sonuç ilgisi sağlar.
– Okumamakta direniyordu ama bunun acısını çok çekti sonra.
Kimi kez anlamı pekiştirir.
– Aramızdaki uçurum hiç ama hiç kapanmadı.
Başında kullanıldığı cümlede öncekilerin açıklayıcısı durumundadır.
– Genel müdür oldu. Ama doğrusu hiç kibirlenmedi.
Dikkat çekmek, uyarmak için kimi zaman cümlenin sonunda kullanılır.
– Sözünü tutuğu zamanlar da vardı ama.
GEREKÇE BAĞLAÇLARI
Cümleleri “neden-sonuç” ilgisiyle bağlar.
Çünkü, zira, madem, mademki, bu nedenle, bu yüzden…
– Sizinle gelmeyeceğim çünkü zamanım yok.
– Sabah kalkamadım bu nedenle işe geç kaldım.
– Madem gelmek istemiyorsun, gelme o zaman.
– Bu yüzden her şiir bir meydan savaşı vermek zorundadır.
– Madem ki onu çok seviyorsun ona söyle.
ÖZET BAĞLAÇLARI
Cümleleri “açıklama ya da özetleme” işlevleri ile bağlar.
Yani, meğer, o halde, kısaca, demek ki, demek oluyor ki…
– Komedide amaç yalnızca güldürmek olmamalıdır yani komedi insanları eğitmelidir de.
– Meğer ne kadar yanılmışım senin hakkında.
– Bütün hazırlıklarını tamamladığını söylüyorsun o halde işler yolunda demektir.
– Benden borç istedi demek ki satacak bir şeyi de kalmamış.
– Çok harcıyor diyorsun demek oluyor ki çok kazanıyor.
PEKİŞTİRME BAĞLAÇLARI
Kendisinden sonra gelen yargıyı “fazla olarak” anlamıyla önceki cümleye bağlar.
Üstelik, hatta, hem de, de, ki, bile, dahi
– Eline tek kitap almıyor üstelik dersleri de kötü.
– Yemeği çok beğendi hatta iki tabak yedi.
– Hem ben sana son sözümü söylemedim daha.
– Sen de biliyorsun ki bu sefer haksızsın.
– Bu şiiri ezberlese bile okuyamaz.
– En iyi arkadaşı dahi onun ne olduğunu anladı.
DE BAĞLACI
Eylemler arasında sıralama oluşturur.
– Bulaşıkları bitireyim de yemek yapmaya başlayayım.
Biri diğerine tercih edilen yargıları bağlar.
– Sinemaya gitmedik de alışverişe gittik.
Katılma, katma anlamı verir.
– Bilimin bir hizmeti de iyiyle kötüyü göstermesidir.
Neden-sonuç ilgisi kurar.
– Kim bilir nerelerden duydu da koşup geldi.
Korkutma anlamı katar.
– Gel de al, geleceğin varsa göreceğin de var.
Azarlama anlamı katar.
– Önce görgü kurallarını öğren de öyle konuş.
İstek anlamı katar.
– Bırak da iki çift söz söyleyeyim.
Küçümseme anlamı katar.
– Adam olmuş da kimseyi beğenmiyor.
Yakınma anlamı katar.
– Dergi, ustaların şiirlerini yayımlıyor da genç şairlere ilgi göstermiyor.
Karşı çıkma anlamı vardır.
– Neden onlar gidebiliyor da ben gidemiyorum?
Şaşma anlamı katar.
– Nasıl olur da duymazsın üst kattan gelen gürültüyü.
Direnme, ısrar anlamı katar.
– Çocuk, oyuncakları görünce “isterim de isterim” diye tutturdu.
Karşılaştırma anlamı katar.
– Sen benim için yaşamdan da değerlisin.
Umutsuzluk anlamı katar.
– Hava iyi olacak da gezmeye gideceğiz.
Dilek-şart kipinden sonra geldiğinde bu şartın (koşulun) geçersiz olduğunu bildirir.
– Bundan böyle dizime kapansa da bir şey değişmez.
“Ama, fakat” anlamında karşıt yargıları bağlar.
– Bütün sokağı dolaştım da sizin evi bulamadım.
İki cümleyi sıralama ilgisiyle bağlar.
– Gökten ne yağdı da yer kabul etmedi.
Sorulu kullanımlarda şaşma bildirir.
– Nasıl oluyor da başından büyük işlere kalkışabiliyorsun?
Eksiltili cümlelerde düşüncenin sürdüğünü anlatır.
– Biraz sessiz olabilir miyiz? Çocuk uyudu da…
Kİ BAĞLACI
Anlamca ilgili iki cümleyi birbirine bağlar.
– Anladım ki her şeyin sonu yine insandır.
Anlamca ilgili iki cümleyi açıklama ilgisiyle bağlar.
– Öyle insanlara kulak ver ki sana işin doğrusunu göstersin.
Neden-sonuç ilgisi kurar.
– Çocuğu bu konuda uyarmadın ki onu hemen azarlıyorsun.
Koşul ilgisi sağlar.
– Sevgi göstereceksin ki sevilesin.
Özneyi vurgulamak için kullanılır.
– Öyle kaba insanlar ki tartışmayı bilmezler.
Cümle sonlarında yakınma ya da kınama anlamı verir.
– “Hiçbir çocuk bana ‘baba’ demedi, Beni hiç baba olmadım ki…” Bu kaba sözler seni rahatsız etmiyor ki!
Sorulu cümlelerin sonunda kuşku, kaygı belirtir.
– Söylendiği kadar güzel mi ki?
Şaşkınlık anlamı sağlar.
– Gözlerimi bir açtım ki öğlen olmuş!
“Öyle, o kadar” sözcüklerinden sonra gelirse cümleye aşırılık anlamı katar.
– “O kadar eski, o kadar uzak, öyle güzel ki Anadolu insanın içinden ağlamak geliyor.
Cümle sonunda kullanıldığında eksiltili cümle oluşturur.
– Sen hiç yemek yememişsin ki…
YAPILARINA GÖRE BAĞLAÇLAR
1. BASİT (YALIN) BAĞLAÇLAR
Yapım eki almamış, başka bir sözcükle öbekleşmemiş kök halindeki bağlaçlardır:
Ve, de, yani, meğer, ki, bile, ama, fakat, zira, ile, lakin…
2. TÜREMİŞ BAĞLAÇLAR
Yapım ekiyle türetilmiş bağlaçlardır:
Üstelik, ancak, kısaca, ayrıca, yalnız…
3. BİRLEŞİK BAĞLAÇLAR
En az iki sözcüğün anlamca kaynaşmasıyla oluşan bağlaçlardır:
Öyleki, nitekim, veyahut, veya, mademki, halbuki, yoksa, oysa…
4. ÖBEKLEŞMİŞ BAĞLAÇLAR
İki ya da daha çok sözcüğün oluşturduğu öbeğe öbekleşmiş bağlaç denir.
Ya da, hem de, ne de olsa, ner ne kadar, şöyle ki, demek ki…
5. TEKRARLAMALI BAĞLAÇLAR
Aynı sözcüğün yinelenmesiyle oluşan bağlaçlardır:
Ne…ne, hem…hem, ya…ya, ister…ister, kah…kah…
♥ BONUS SORU ♥
“(I) Kitabımda gençliğin ruhsal gelişimini, eğitimini, aileyle toplum ilişkilerini ele aldım. (II) Sık görülen ruhsal sorunları örneklerle açıkladım. (III) Arkadaşlık ilişkilerinin önemini vurguladım. (IV) Gençlerle barış içinde yaşamanın yolunu, yöntemlerini tartıştım. (V) ‘Aile’ adlı kitabımı tamamlayıcı nitelikte olan bu kitabın iyi anlaşılması için birincinin de okunmasında yarar görüyorum.”
Numaralandırılmış cümlelerin hangilerinde bağlaç kullanılmıştır?
Cevaplarınızı yorumda bekliyoruz, hangi cümlelerde bağlaç var ve bu bağlaçlar hangileridir 🙂
Cevap I ve V tir.bunlarda ile ve da bağlacı kullanılmıştır .